ریسک های صادرکنندگان در سال پیش رو

سال گذشته با توجه به اینکه زمزمه شروع تحریم ها وجود داشت، ترس ناشی از آن منجر شده بود عده ای اقدامات خود را به تاخیر بیندازند و یا با احتیاط برخورد کنند لذا تا 5 ماه نخست سال 97 که تحریم ها کاملا اجرایی نشده بود وضعیت بازار نسبتا مطلوب بود.

صحبت‌هایی که در ابتدای فروردین ماه سال گذشته مطرح شد، به ظاهر منجر به تک نرخی شدن ارز شد. متاسفانه دولت نتوانست بازار ارز را کنترل کند و ارز با نوسانات بسیار شدیدی همراه شد و قیمت افزایش یافت. ارزش پول ملی (ریال) کاهش پیدا کرد و فارغ از اینکه چقدر آسیب به وضعیت اقتصادی و تورم داشت، منجر به تقویت صادرات شد.

عده‌ای هم بودند که موضوع تحریم ها را جدی نگرفتند، حتی بخش دولتی و خصوصی گمان می کردند که تحریم ها مشابه دوره قبل از برجام به صورت ابتدایی هستند و می توان از طریق سیستم های گذشته بانکی و جابجایی ارز و صادرات از طریق کشورهای ثالث با تغییر گواهی مبدا کارها را انجام داد اما اتفاقی که رخ داد و منجر به شوک به بازار شد در دوره دوم تحریم ها در 13 آبان سال گذشته آغاز شد و این تهدیدها جدیت یافت. کشتیرانی نیز تحریم شد که تاثیرات منفی بسیار زیادی گذاشت.

بیشترین تاثیر کاهش صادرات در زمینه کالاهای بخش معدن و صنایع معدنی به ویژه فولاد به تدریج از مهرماه سال گذشته اتفاق افتاده است. در زمستان سال گذشته صادرات آهن اسفنجی که عمان و هند بودند احساس کردند که فارغ از تحریم ها و مسائل بین المللی ایران یک بازار مساعدی که به طور یکنواخت به تعهداتش برای تامین یک کالا عمل کند، نیست.

تغییرات پی درپی قوانین بر روی سرمایه گذاران و خریداران خارجی تاثیرات منفی دارد. متاسفانه برخی از مدیران تصمیم گیر کشور از جمله وزرا و معاونین محترم آنان فراموش می‌کنند که بازارسازی نیاز به سالیان سال زمان دارد و هزینه های متعدد و سفرهای متعدد باید انجام شود که خود یک کار تیمی است.

در سال 97 به ویژه از 15 مرداد ماه بازار خوبی برای آهن اسفنجی نداشتیم و پس از آن به طور کامل عمان از بازار ایران خارج شد چرا که شاهدیم بنادر عمان مانند صحار برای پهلوگیری کشتی‌های ایرانی که کالاهایی مانند آهن اسفنجی را حمل می کردند ممنوع شدند.

هندوستان نیز که یکی از خریداران ثابت آهن اسفنجی بود به دلیل ترس از تحریم ها از یک سو و مشکلات ناشی از جابجایی پول و ارز و به ویژه وضعیت مناسب تولید آهن اسفنجی در سه ماهه دوم سال 2018 در این کشور که رتبه اول جهانی را دارد، از خرید آهن اسفنجی امتناع کرد.

بنابراین می‌توان گفت در زمینه صادرات آهن اسفنجی سال گذشته، سال خوبی نبود. همیشه گفته شده که ترکیه بازار خوبی برای آهن اسفنجی بوده است اما در سال 98 و سه ماهه دوم سال 2019 ترکیه به دلیل درگیر بودن در مسایل اقتصادی و سیاسی بازار خیلی مناسبی برای صادرات نخواهد بود اما برای سه ماهه چهارم سال 2018 و سه ماهه اول سال 2019 بازار خوبی برای صادرات آهن اسفنجی بود که متاسفانه بر اساس اطلاعاتی که دارم عده زیادی تلاش کردند ولی به نتیجه نرسیدند.

صادرات فولاد تا شهریور ماه دارای شرایط مطلوب بود. کاهش رکود صادرات را بیشتر در دوره دوم تحریم ها شاهد هستیم که تعداد زیادی از خریداران خرید خود را متوقف کردند. یکی از علل آن از دست دادن خریداران در بازار اروپا به علت تحریم‌ها بود هر چند که صادرات ما به اروپا چه در رابطه با مقاطع طویل و چه در رابطه با محصولات پایین دستی خیلی زیاد نبود.

این تحریم‌ها به دنبال تحریم هایی که اتحادیه فولاد اروپا (یوروفر) یک سال زودتر از تحریم های بین المللی علیه ایران در اکتبر سال 2017 اعمال نمود باعث شد که صادرات محصولات پایین دستی ایران از جمله ورق گرم توجیه اقتصادی نداشته باشد.

تحریم ها منجر شد که بازار اروپا را به طور 100 درصد از دست بدهیم. اما در زمینه صادرات سنگ آهن دانه بندی و کنسانتره در سال 97 می‌توان گفت صادرات این محصولات در سال 97 به یک رکورد حدود 16 میلیون تن رسید. یک تجربه ناموفق نیز در رابطه با صادرات سنگ آهن از بنادر شمالی – امیرآباد به مقصد چین از طریق کشورهای آسیای میانه در 3 ماهه سوم سال 97 بود که موفقیت آمیز نبود. یک شرکت تجاری بخش خصوصی با مشارکت خریدار چینی سعی کردند برای اولین بار سنگ آهن را از بندر امیرآباد از طریق کشتی به کشورهای آسیا میانه صادر کنند و در آنجا از طریق قطار به چین حمل نمایند. طی مشورتی که با من شد این کار را بسیار پرریسک دانستم که به حمل مرکب پیچیده نیاز دارد و در همان ابتدا عرض کردم که اینکار شدنی نیست ولی متاسفانه گوش نکردند و زیان دیدند.

تحریم ها در سال گذشته منجر به افزایش قیمت نرخ حمل کشتی ها شد. نرخ حمل کشتی از بندرعباس به بنادر اصلی چین قبل از تحریم ها بین 18 تا 19 دلار بود اما پس از اعمال دور اول تحریم ها به 21 تا 23 دلار رسید و در دوره دوم تحریم‌ها قیمت ها حتی به 29 - 30 دلار رسید.

برای کالایی مانند آهن اسفنجی و فولاد که ارزش افزوده بالایی دارند تاثیر حمل دریایی کمتر است اما در مورد سنگ آهن شاهدیم که بازار سنگ آهن های کم عیار و متوسط عیار را عملا از دست دادیم.

اشاره من بیشتر به سنگ آهن زیر 57 درصد است چرا که افزایش قیمت حمل دریایی منجر شد که توجیه اقتصادی برای صادرات نداشته باشد. به عنوان مثال از معادن بخش خصوصی جنوب کشور و خصوصا معادن هماتیت درطول سالیانه گذشته صادرات حداقل 1 الی 5/ 1 میلیون تنی داشتیم، اما متاسفانه شاهدیم که در سال گذشته صادرات هماتیت عیار 57 به پایین عملا صفر شد.

سال گذشته صادرات گندله آغاز شد و عوارض صادرات آن به یک باره از تیرماه سال گذشته کاهش پیدا کرد و از 30 درصد به 5 درصد رسید و در این زمان کشور صادرکننده گندله شد. پس از آن صادرات گندله همزمان با صعود قیمت ها افزایش یافت. در آن زمان برخی فکر می کردند که قیمت همچنان بالا بماند اما از آبان ماه شاهد کاهش شدید قیمت گندله بودیم که 30 دلار ظرف مدت 15 روز افت کرد و باعث زیان عده ای از تجار شد.

در مرداد و شهریور سال گذشته تنها سه محموله گندله صادر شد اما از مهرماه صادرات افزایش پیدا کرد و در آبان ماه همزمان با افت قیمت، کاهش یافت. از اوایل سال 2019 به بعد قیمت گندله روند مشابه حدود 120 دلاری تحویل چین را داشت.

مجموع صادرات گندله در سال 1397 حدود 2 میلیون و 800 هزار تن بوده و حسنی که صادرات گندله در سال گذشته داشت این بود که صادرات آن با قیمت ثابت (فیکس) انجام می‌شد اما در مورد سنگ آهن دانه بندی و کنسانتره صادرات به صورت قیمت شناور معدل ماه اتفاق می افتد یعنی شخص خریدار این ریسک را دارد که محصول را سوار بر کشتی کند و پس از 21 روز به مقصد رساند و بعد از رسیدن به چین از زمانی که کشتی اعلام آمادگی برای تخلیه می کند قیمت معدل ماه ملاک است که این موضوع ریسک بسیاری دارد.

احتمالا با وضع عوارض صادراتی 8 درصد برای گندله در سال جاری از یک طرف و افق قیمتی نسبتا یکنواخت 120 الی 130 دلاری در ادامه سال 2019 میلادی از طرف دیگر، حجم صادرات این کالا نسبت به سال گذشته کاهش می یابد.

قیمت سنگ آهن در طول چند ماه گذشته با نوسانات بسیاری همراه بوده است که البته عده ای از تجار دچار زیان شدند.

اما درخصوص پیش بینی سال 98 باید بگویم با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و بر اساس تاثیر تحریم ها ریسکهای بسیاری متوجه صادرکنندگان خواهد بود. بر خلاف اینکه گفته می شود تحریم ها تاثیرگذار نیست اما این موضوع در بازار جهانی به شدت تاثیرگذار است.

چین هنوز به طور کامل ایران را تحریم نکرده است اما سیستم بانکداری آنها بسیار محدود و غیر مستقیم با حسا ب های خارج از ایران کار می کنند. دستیابی به رکورد 7 میلیون تن صادرات فولاد مشابه سال 1396 در سال جدید غیر ممکن و حتی صادرات مشابه سال 1397 یعنی حدود 5/5 میلیون تن بعید است.

اگر بتوانیم عدد سال گذشته را حفظ کنیم کار بزرگی انجام داده ایم. به هر صورت رقابت بسیار زیاد است و یکی از بازارهای صادرات فولاد ایران به کشورهای آ سه آن ASEAN می باشد اما نوسانات قیمت فولاد در چین بر روی صادرات سایر کشورها از جمله ایران تاثیرگذار است.

چین اکنون صادرکننده عمده فولاد در بازار نیست و نسبت به مجموع کشورهای دیگر چون ژاپن، آسیای میانه، هندوستان و برزیل صادراتش عدد خیلی بزرگی نیست چرا که بیشتر تولیداتش را در داخل مصرف می نماید. اما به هرحال کاهش قیمتی که بر روی صادرات دارد بر روی صادرات کلیه کشورها تاثیرگذار است.

در رابطه با آهن اسفنجی ایجاد بازار جدید امسال بسیار سخت خواهد بود، در سال گذشته صادرات هات بریکت (HBI) به طور جدی از سه ماه دوم سال 97 آغاز شد اما آن هم کم و بیش با مشکل صادرات آهن اسفنجی مواجه شد. ایجاد مشتری برای HBI هم کار راحتی نیست و صادرکنندگان باید با تلاش بسیار بازار جدید ایجاد کنند.

در سال گذشته به لطف یکی از صادرکنندگان مطرح بخش خصوصی توانستیم صادرات بریکت گرم به اروپا را شروع کنیم که هم چنان در اوایل سال جاری ادامه دارد. در مورد گندله نیز اخیرا در فروردین سال 98 یک محموله به هندوستان صادر شد که امید است این حرکت تداوم داشته باشد و بازار صادراتی ایران از حالت تک محوری (بازار چین) خارج شود. اما در مورد سنگ آهن، بازار چین همچنان گندله و کنسانتره از ایران خرید می کند و ریسک هایی که در سال گذشته وجود داشت همچنان پابرجاست.

شرایط اقتصادی کشور به گونه ای است که دولت نباید تغییر قوانین را غیر از ابتدای سال اعمال کند و مانع از صادرات چرخه فولاد شود چرا که اینکار منجر به از بین رفتن بازارهای موجود می گردد.

امسال در کنار رونق تولید به رونق صادرات و متخصصانی نیازمند خواهیم داشت که بتوانند با دانش و تجربیات خودشان به کمک واحدهای بخش خصوصی و دولتی بیایند و در زمینه ایجاد بازارهای جدید صادراتی و حفظ بازارهای موجود کمک کنند.

گفتنی است، سومین شماره ماهنامه بازار شهر که به عنوان دومین رسانه از خانواده معدن نیوز شناخته می شود منتشر شد. این شماره ماهنامه بازار شهر به موضوع بازار معدن و فولاد با رویکرد گذشته، حال و آینده خواهد پرداخته است. علاقه مندان می توانند جهت تهیه نشریه و یا اخذ اشتراک با شماره 02188920184 تماس حاصل نمایند.