بیماری‌های همه‌گیر و پیامدهای اقتصادی آن در دو دهه اخیر/ مروری بر سیطره ویروس‌ها بر اقتصاد دنیا

به گزارش معدن نیوز، نسل تازه‌ای از ویروس کرونا یا کرونا ویروس در منطقه‌ای از چین تحت عنوان ووهان شیوع پیدا کرده که تا به امروز (4 فروردین 99) جان بیش از 3200 نفر را در چین، 5500 نفر را در ایتالیا، بیش از 1700 نفر را در اسپانیا و حدود 1700 نفر را در ایران گرفته و تاکنون ابتلای بیش از 300 هزار نفر به این ویروس در سراسر جهان گزارش شده است. البته این بیماری همه گیر در سایر کشورهای جهان نیز به واسطه شیوع گسترده آن تلفات داشته است.

بازار شهر در شماره بهمن و اسفند ماه خود به بیماری های همه گیر و تاثیر آن بر اقتصادهای جهان پرداخته است.

البته به غیر از چین موارد دیگری از ابتلا به این بیماری در تایلند، کره جنوبی، ژاپن، تایوان، استرالیا و آمریکا و همینطور کشورهای اروپایی مشاهده شده است.

تاکنون شش نمونه از ویروس کرونا کشف شده بود و با مورد اخیر تعداد آن به هفت می‌رسد. این نوع ویروس جزو خانواده بزرگی از ویروس‌هاست که از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری سارس را شامل می‌شود. خانواده ویروس کرونا که منشا حیوانی داشته همیشه از گونه‌ حیوانی به گونه دیگری منتقل شده است. با این حال تحقیقات نشان می‌دهد که کدهای ژنتیکی این ویروس نزدیکی زیادی به ویروس سارس دارد. در معمولی‌ترین حالت این ویروس باعث سرماخوردگی می‌شود اما در مواردی باعث سندروم حاد تنفسی یا همان "سارس" می‌گردد.

ین ویروس که در شروع سال نو چین شیوع پیدا کرد باعث شد فرودگاه و ایستگاه‌های قطار شهر ووهان به روی مسافران خروجی بسته شود. شبکه‌های اتوبوس‌رانی، مترو، قایق‌ها و سایر وسایل حمل‌و‌نقل راه دور نیز محدود شدند. کنترل بیماری به اندازه‌ای برای چینی‌ها دشوار شد که به منظور جلوگیری از شیوع افراد بیشتر به این بیماری مقامات چین مجبور شدند تعطیلات را در چندین مرحله تمدید و حتی اقدام به قرنطینه کارگران نمایند. سایر کشورها نیز با هدف جلوگیری از شیوع ویروس در کشورهای خود تصمیماتی را اتخاذ نمودند ازجمله لغو پروازها از مبدا یا به مقصد چین و نیز قرنطینه کشتی و پرسنل آن در بنادر تا زمان اطلاع از سالم و عاری از بیماری بودن آن‌ها. تصمیمات و محدودیت‌های دولت چین و سایر کشورها، تاثیرات بسزایی بر روی صنعت توریست و گردشگری، خدمات مسافرتی، خطوط هواپیمایی و صنایع فلزی و فولاد، حمل‌و‌نقل دریایی و ... داشته است و اگرچه برآورد آن دشوار است اما قطعا کشور چین را با ضرر هنگفتی مواجه خواهد کرد و چین به عنوان دومین ابرقدرت جهان که در سال‌های اخیر رشد اقتصادی قابل توجهی را به ثبت رسانده است برای کاستن از اثرات این اتفاق بر اقتصاد خود، تصمیم دارد مشوق‌ها و تسهیلاتی را برای صنایعی که متضرر شده‌اند در نظر بگیرد.

شیوع بیماری‌های عفونی همواره بیشتر از آنکه بر بهداشت عمومی تاثیرات مفنی داشته‌اند، پیامدهای اقتصادی وسیعی را برای کشورها ایجاد کرده‌اند. علی‌رغم این‌که پیامدهای اقتصادی این بیماری‌ها همواره مورد غفلت واقع می‌شود و در ارزیابی ریسک در نظر گرفته نمی‌شود اما باید بدانیم که تجارت بین‌المللی و حتی صنعت توریست را متاثر از خود کرده و شوک اقتصادی همواره فراتر از حوزه‌های بهداشت و درمان و در مجموع عواقب اجتماعی است.

بلایای طبیعی مانند بیماری‌های واگیردار نظیر ویروس ابولا در غرب آفریقا، شیوع سندرم تنفسی در خاورمیانه (MERS) در کره جنوبی و ظهور کرونا در ووهان چین سبب شده کشورها سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در حوزه ارتقا امنیت سلامت جوامع خود انجام دهند تا تهدید جهانی ایجاد نشود. جامعه بهداشت جهانی همواره برای تقویت سیستم‌های ملی برای جلوگیری از شیوع بیماری‌های بین‌المللی تلاش می‌کند چراکه نهادهای حاکمیتی تصدیق می‌کنند که تهدیدات بیولوژیکی نه تنها بر بهداشت جهانی تاثیرگذار است بلکه اختلالات گسترده‌ای در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی ایجاد می‌کند.

سلامت یک جامعه اهمیت بسزایی دارد درحالی‌که بیماری می‌تواند تولید، تفریح، مسافرت و رفاه عمومی را تحت تاثیر قرار دهد. بیماری‌های همه‌گیر نظیر ابولا در غرب آفریقا، آمار جدی و غیر قابل پیش‌بینی اقتصادی را از یک بیماری عفوفی نشان می‌دهد. این بیماری در سال‌های 2013 تا 2014 رشد تولید ناخالص داخلی لیبریا را به شدت کاهش داد.

بیماری‌های واگیردار، سرمایه‌گذاران را با عدم اطمینان برای سرمایه‌گذاری در کشورهایی که بیماری در آن‌ها شیوع یافته مواجه می کند و صنعت بیمه را نیز به شدت متضرر می‌نماید. لذا بررسی روندهای کلان اقتصادی به جای بررسی تاثیر بیماری در یک بخش یا بازار، ضروری است.

تاثیرات شیوع بیماری‌های عفونی در بخش‌های بهداشت و درمان، بخش کشاورزی و سیستم تولید فرآورده‌های دامی، گردشگری و توریست، صنایع تجاری و خرده‌فروشی و اقتصاد گسترده است که برخی از این بخش‌ها همواره مورد غفلت قرار می‌‌گیرند.

ساده‌‌ترین بخش برای تخمین تاثیر بیماری‌های عفونی بر روی آن، بخش بهداشت و درمان می‌باشد. تخمین هزینه‌های این بخش اغلب در ویروس‌های جدید که نیازمند آزمایشات بالینی جدیدی نیز می‌باشد، از طریق هزینه‌های پزشکی کوتاه‌مدت و میزان مرگ و میر مقدور است. 60 درصد عوامل بیماری‌زا ناشی از انتقال بیماری عفونی از حیوان به انسان است و از آن سرچشمه می‌گیرد با این حال اثرات اقتصادی علی‌رغم قابل توجه بودن، هیچ‌گاه مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرد. سرمایه‌گذاری کم در حوزه‌های بهداشت حیوان در برخی کشورها که از مزیت رقابتی بر خوردارند منجر به شیوع اینگونه بیماری‌ها می‌شود برای نمونه در سال 2000 ویروس تب دره ریفت در عربستان و یمن شیوع پیدا کرد و کشورهای عربی واردات دام زنده از حداقل 9 کشور آفریقایی را ممنوع اعلام کردند. همین خبر کافی بود تا بازار دام سومالی دچار فروپاشی شود چراکه 90 درصد کل درآمد سومالی از محل صادرات دام است و ممنوعیت واردات اعمال شده از سوی کشورهای عربی، بیش از 75 درصد صادرات سومالی را تحت‌الشعاع قرار داد و 300 میلیون دلار از درآمدهای این کشور را کاهش داد. این مسائل باعث بی‌ثباتی اجتماعی و مالی، از بین رفتن معیشت و امنیت غذایی و در نهایت بی‌ثباتی دولت سومالی شد چراکه 25 تا 36 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور کاهش یافته بود.

گردشگری و توریست ازجمله صنایعی است که در حین شیوع بیماری‌های واگیردار دچار مشکل شده و متضرر می‌گردد. برای نمونه در دوران شیوع بیماری سارس در سال 2003 ورود مسافران توریستی به هنگ‌کنگ به محض اعلام همه‌گیری این بیماری و مسری بودن آن، 68 درصد کاهش یافت. با این اتفاق شرکت‌های هواپیمایی آسیایی و اقیانوسیه 6 میلیارد دلار و شرکت‌های هواپیمایی مستقر در آمریکای شمالی یک میلیارد دلار خسارت دیدند. گردشگری سنگاپور نیز 70 درصد کاهش یافت و باعث شد شرکت‌های هواپیمایی سنگاپور 6600 کارمند خود را به مرخصی بدون حقوق بفرستند. این اتفاق حتی نمایشگاه‌های تجاری را نیز تحت تاثیر قرار داد. برای نمونه در کره جنوبی با معرفی بیماری سندروم تنفسی خاورمیانه (MERS) که شیوع مختصری در سال 2015 داشت تعداد بازدیدکنندگان بین‌المللی در اواسط تابستان را در مقایسه با سال قبل 41 درصد کاهش داد و دولت کره را با خسارت 10 میلیارد دلاری روبه‌رو کرد و در نتیجه کره مجبور به راه‌اندازی کمپین‌های گردشگری شد. همچنین صنعت گردشگری عربستان نیز به دلیل محدودیت‌های مسافرتی مرتبط با سندروم تنفسی خاورمیانه 5 میلیارد دلار متضرر گشت.

آنفلونزای H1N1 منجر به خسارت 2.8 میلیارد دلاری به صنعت گردشگری مکزیک شد. ویروس زیکا Zika نیز باعث بروز عواقب سیاسی و اقتصادی شد و باعث از دست رفتن 50 تا 60 درصد از درآمد گردشگری میامی، فلوریدا و آمریکا شد.

ابولا (Ebola)

ابولا در سال 2013 تا 2015 در کشورهای غنا، لیبریا و سیرالئون شیوع یافت و بخش مالی را تحت تاثیر قرار داد و منجر به عدم اطمینان سرمایه‌گذاران برای حضور در این کشورها شد و خسارتی معادل 600 میلیون دلار برای این کشورها ایجاد نمود.

بحران ابولا در غرب آفریقا آغاز شد و در دوره این بیماری حداقل حدود 28 هزار و 616 مورد مشکوک به ثبت رسید و منجر به مرگ 11 هزار و 310 نفر در گینه، لیبریا و سیرالئون شد.

تاثیر این بیماری بر جهان به ویژه غرب آفریقا قابل توجه بود به گونه‌ای که 2427 مورد مشکوک به ابتلا و 1597 مورد فوت نیز در خارج از این سه کشور گزارش شد.

بیماری واگیردار و عفونی نوظهور ابولا آمار جدی و غیرقابل پیش‌بینی اقتصادی را برای غرب آفریقا رقم زد. از سال 2013 تا 2014 رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) لیبریا به دلیل ابولا و کاهش قیمت کالاها از 8.7 درصد به 0.7 درصد کاهش یافت. همچنین در سیرالئون رشد تولید ناخالص داخلی (به استثنای سنگ‌آهن) از 5.3 درصد به 0.8 درصد کاهش یافت. رشد تولید ناخالص داخلی گینه نیز در سال 2015 از 4 درصد پیش‌بینی شده به 0.1 درصد رسید.

شیوع ابولا به دلیل محدودیت‌های حمل‌و‌نقلی ایجاد شده و از دست دادن کارگران، منجر به کاهش فعالیت معادن این مناطق شد. به عنوان مثال، این بیماری واگیردار به دلیل محدودیت‌های حمل‌و‌نقل، تولید معادن طلا و الماس را در لیبریا کاهش داد. قیمت بوکسیت، سنگ‌آهن و طلا در مقایسه با سال‌های گذشته در سه کشور غرب آفریقا که به ویروس مبتلا شده بودند 30 تا 60 درصد کاهش یافت.

همچنین طبق اعلام وال استریت ژورنال، اپیدمی ابولا پروژه‌های معدنی را که قرار بود توسط هزاران کارگر در گینه، لیبریا و سیرالئون اجرایی شوند را به تعویق انداخت. یک نمونه از این پروژه‌ها، پروژه شرکت ریوتینتو بود که این شرکت مجبور شد کار در معدن سنگ‌آهن 20 میلیارد دلاری را در منطقه‌ای تحت تاثیر این ویروس متوقف نماید. این ویروس بسیاری از کارگران ماهر را از ترس آلوده شدن، از حضور در این مناطق دور کرد و در نتیجه پروژه‌‌ها متوقف شدند.

سارس (SARS)

بیماری سارس در کل جهان سراسری بوده و در سال‌های 2002 و 2003 شیوع پیدا کرد و همه‌گیر شد و در چین باعث ابتلای بیش از هشت‌هزار نفر و مرگ 774 نفر از آن‌ها در جهان شد. این بیماری بخش توریست و شرکت‌های هواپیمایی را تحت تاثیر قرار داد و منجر به ضرر 7 میلیارد دلاری در کل جهان گشت.

پس از کشته شدن حداقل 800 نفر و آلوده شدن بیش از 8 هزار نفر به این بیماری، کل خسارت اقتصاد جهانی ناشی از SARS نزدیک به 40 میلیارد دلار آمریکا تخمین زده شد. دفتر آمار چین از کاهش 0.8 درصدی تولید ناخالص داخلی در سال 2003 خبر داد که عمدتا شامل خسارت به صنایع گردشگری، آژانس‌های مسافرتی، هتل‌‌داری، رستوران‌ها و خرده فروشی بود. با توجه به سهولت انتقال ویروس در محیط‌های عمومی، بیشتر این تاثیرات به دلیل ترس مصرف‌کنندگان بوده است. در این دوره 2.6 درصد به تولید ناخالص داخلی هنگ‌کنگ آسیب رسید.

شرکت‌های حمل‌و‌نقل بین‌المللی مانند FedEx و فروشگاه‌های فرودگاهی مانند Estée Lauder تحت تاثیر این ویروس قرار گرفتند و بدین ترتیب پیامدهای اقتصادی به سراسر جهان مخابره شد. محدودیت و لغو حمل‌و‌نقل بر صنایع چند ملیتی مانند نفت تاثیر گذاشت و تقاضا برای آن در آسیا روزانه حدود 300 هزار بشکه کاهش یافت. برآورد ضرر اقتصادی سارس 7 میلیارد دلار می‌باشد.

آنفلوانزای نوع H1N1

آنفلوانزای نوع H1N1 در سال 2009 در مکزیک شیوع یافت و بخش توریست و گردشگری این کشور را درگیر کرد و منجر به ضرر 2.8 میلیارد دلاری به اقتصاد این کشور شد.

این بیماری منجر به از دست دادن یک میلیون گردشگر در یک دوره 5 ماهه به دلیل ترس از مسری بودن این بیماری و ضربه 2.8 میلیارد دلاری به صنعت گردشگری مکزیک به عنوان بزرگ‌ترین بخش خدماتی این کشور شد. نگرانی‌‌ها و هشدارهای سفر در مناطق آسیب دیده جهان بینش مختصری را ارائه می‌دهد. پیش‌بینی می‌شد اگر این ویروس در کشورهایی مانند کشورهای کارائیب که گردشگری در آن یکی از عناصر اصلی تولید ناخالص داخلی است، گسترش می‌یافت، احتمالا اثر اقتصادی آن بر صنعت توریست و گردشگری و صنایع خدمات مسافرتی به میزان قابل توجهی افزایش می‌یافت. برآورد ضرر اقتصادی این بیماری 2.8 میلیارد دلار می‌باشد.

نیپا (Nipah)

نیپا که برای نخستین بار در سال 1998 تا 1999 در مالزی دیده شد دولت این کشور را هدف گرفته بود و درآمدهای مالی را تحت‌الشعاع قرار دارد و منجر به ضرر 105 میلیون دلاری به اقتصاد مالزی شد.
تاثیر اقتصادی شیوع بیماری نیپا در سال 1998 در مالزی 582 میلیون دلار تخمین زده شده است ضرر و زیان بخش‌های غیرمستقیم مربوط به صنعت خوراک دام نیز حدود 15 میلیون دلار تخمین زده می‌شود که منجر به کاهش تولید این صنایع شد. تقریبا 618 خانه، 111 مغازه، مدرسه و بانک تخلیه شده و تخمین زده می‌شد 36 هزار نفر نه تنها از درون صنعت تغذیه خوراک دام بلکه از طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های تجاری، شغل خود را از دست داده باشند.

بیماری سندروم تنفسی خاورمیانه یا همان کروناویروس خاورمیانه (MERS)

از سال 2014 تاکنون که ویروس مرس در خاورمیانه موجب مرگ 858 نفر از 2494 بیمار مبتلا شد. این بیماری از شتر به انسان رسیده است. در حین شیوع بیماری سندروم تنفسی خاورمیانه یا همان کروناویروس خاورمیانه (MERS) در کره جنوبی، ترس از انتشار بیماری در دولت کره به حدی بالا بود که رویدادهای عمومی و فعالیت‌های روزانه را متوقف نمود. بخش‌های اقامتی و غذایی کاهش 10 درصدی تولید را تجربه کرد. بخش‌های تفریحی و سرگرمی نیز به همین ترتیب کاهش 8.6 درصدی را تجربه نمود. بخش ارتباطات و اطلاعات هم 6.3 درصد کاهش را تجربه کرد و کاهش بخش حمل‌و‌نقل و عمده فروشی و خرده فروشی و نیز برق و تهویه به ترتیب 2.4 درصد، 1.6 درصد و 0.9 درصد بود. با این حال واکنش بازار حاکی از تغییر رفتار به دلیل محدودیت‌های تردد و حضور در مجامع عمومی بودیم به گونه‌ای که فروش آنلاین 50 درصد افزایش یافت.

تب دره ریفت (RVF)

این بیماری که برای نخستین بار در سومالی و در سال 1998 تا 2002 شیوع پیدا کرد بخش صادرات دام را مورد ضرر و زیان قرار داد و حوزه کشاورزی را هدف گرفته بود. این امر باعث ضرر 435 میلیون دلاری به اقتصاد سومالی شد.

در یک جمع‌بندی کلی باید گفت تحلیل انجام شده توسط بانک جهانی نشان می‌دهد ضررهای اقتصادی ناشی از 6 بیماری شیوع یافته در بین سال‌های 1997 تا 2009 حداقل 80 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود در‌حالی‌که اگر از شیوع این بیماری‌ها در همان ابتدا جلوگیری می‌شد میزان ضرر و زیان اقتصادی به طور متوسط به 6.7 میلیارد دلار می‌رسید.